ประเพณีฟ้อนผีมด-ผีเม็ง วัฒนธรรมล้านนา

Rating: 5/5 (1 votes)

ประเพณีฟ้อนผีมด-ผีเม็ง วัฒนธรรมล้านนา เป็นประเพณีทางวัฒนธรรมที่สำคัญของชาวล้านนา ซึ่งเป็นการฟ้อนรำเพื่อสังเวยผีบรรพบุรุษตามความเชื่อของคนในท้องถิ่น การฟ้อนนี้มีลักษณะคล้ายกับพิธีเข้าทรงในพื้นที่อื่น ๆ ของประเทศไทย แต่มีเอกลักษณ์เฉพาะตัวที่สะท้อนถึงวัฒนธรรมและความเชื่อของชาวล้านนา การเรียกชื่อประเพณีนี้ว่า "ฟ้อนผีมด-ผีเม็ง" สะท้อนถึงการแบ่งแยกชนชั้นทางสังคมและบทบาทของผีในสายตระกูล โดย "ผีมด" หมายถึงผีบรรพบุรุษที่สืบสายมาจากชาวไทใหญ่ ส่วน "ผีเม็ง" หมายถึงผีบรรพบุรุษที่มีบทบาทสำคัญในสังคม เช่น แม่ทัพ นายกอง ซึ่งสืบเชื้อสายมาจากชาวมอญ

 

ประเพณีฟ้อนผีมด-ผีเม็งไม่เพียงแต่เป็นการแสดงความเคารพต่อผีบรรพบุรุษเท่านั้น แต่ยังเป็นพิธีกรรมที่สะท้อนถึงการสืบทอดวัฒนธรรมและความสัมพันธ์ภายในสายตระกูล เป็นการสร้างความสามัคคีและความเข้มแข็งในชุมชน ความสำคัญของประเพณีนี้ยังเชื่อมโยงกับวิถีชีวิตของชาวล้านนาที่ให้ความสำคัญกับการอยู่ร่วมกันอย่างสงบสุขภายใต้การคุ้มครองของผีบรรพบุรุษ

 

ต้นกำเนิดของประเพณี: การฟ้อนผีมด-ผีเม็งมีความเชื่อมโยงกับวัฒนธรรมของชาวมอญที่เข้ามาตั้งถิ่นฐานในภาคเหนือของประเทศไทย โดยเฉพาะในพื้นที่ที่ชาวล้านนาอยู่อาศัย คำว่า "เม็ง" ในภาษาล้านนาหมายถึงชาวมอญ ซึ่งเป็นกลุ่มชาติพันธุ์ที่มีอิทธิพลต่อวัฒนธรรมและประเพณีในพื้นที่นี้ การสืบทอดประเพณีฟ้อนผีมด-ผีเม็งจึงมีความเกี่ยวข้องกับการผสมผสานระหว่างวัฒนธรรมมอญและล้านนา โดยมีการถ่ายทอดผ่านทางครอบครัวและชุมชนมาหลายชั่วอายุคน

 

การสืบทอดและการปรับเปลี่ยน: ประเพณีฟ้อนผีมด-ผีเม็งได้รับการสืบทอดจากรุ่นสู่รุ่น โดยมีการปรับเปลี่ยนบางอย่างให้เหมาะสมกับยุคสมัยที่เปลี่ยนไป ตัวอย่างเช่น การลดความซับซ้อนของพิธีกรรมบางอย่าง หรือการปรับปรุงวิธีการฟ้อนรำให้เข้ากับสมัยนิยม แต่หลักการและความเชื่อเกี่ยวกับการฟ้อนผีมด-ผีเม็งยังคงรักษาไว้ได้อย่างมั่นคง

 

การเตรียมการก่อนพิธี: ก่อนถึงวันพิธี จะมีการเตรียม "ผาม" หรือ "ปะรำ" ซึ่งเป็นสถานที่ประกอบพิธีกรรม ขนาดของผามจะขึ้นอยู่กับจำนวนคนในตระกูลและผู้เข้าร่วมพิธี การตกแต่งผามมักใช้วัสดุจากธรรมชาติ เช่น ทางมะพร้าว หญ้าคา หรือใบตองตึง เพื่อให้สอดคล้องกับธรรมชาติและสภาพแวดล้อมในท้องถิ่น นอกจากนี้ ยังมีการจัดเตรียมเครื่องเซ่นไหว้ต่าง ๆ เช่น หัวหมูต้ม ไก่ต้ม เหล้า ข้าวตอก ดอกไม้ ธูปเทียน ขนม ผลไม้ และเครื่องแต่งกายสำหรับร่างทรง ซึ่งเป็นส่วนสำคัญในการเชิญผีบรรพบุรุษมาเข้าทรง

 

วันข่าวและวันงาน: พิธีฟ้อนผีมด-ผีเม็งแบ่งออกเป็นสองวันสำคัญ ได้แก่ "วันข่าว" หรือ "ป่าวข่าว" ซึ่งเป็นวันที่มีการบอกกล่าวและเชิญชวนญาติพี่น้องในสายตระกูลมาร่วมชุมนุมและเตรียมงาน ส่วน "วันงาน" เป็นวันที่มีการจัดพิธีจริง โดยในวันงานจะมีการเชิญผีเข้าทรงและการฟ้อนรำเพื่อสังเวยผีบรรพบุรุษ ในวันนี้ หอผีแต่ละหอหรือตระกูลผีแต่ละตระกูลจะจัดงานฟ้อนไม่ให้ซ้ำกับวันงานของตระกูลอื่น เพื่อให้ผีจากตระกูลต่าง ๆ ได้เข้าร่วมและเป็นพยานในพิธี

 

การเชิญผีและการเข้าทรง: พิธีเชิญผีมดและผีเม็งเข้าทรงเป็นขั้นตอนสำคัญในประเพณีนี้ โดยผีจะถูกเชิญเข้าร่างทรงผ่านการสวดอธิษฐานและการใช้ผ้าขาวโยงกลางผาม ซึ่งเป็นสัญลักษณ์ของการเชื่อมโยงระหว่างโลกมนุษย์และโลกของผี การเข้าทรงของผีมดมักไม่ซับซ้อน เมื่ออธิษฐานเสร็จ ผีก็จะเข้าร่างทรงโดยทันที แต่สำหรับผีเม็ง จะต้องโหนผ้าขาวและหมุนตัวรอบ ๆ เพื่อเชิญผีเข้าทรง ผีจะเข้าร่างทรงของเก๊าผีก่อนเป็นคนแรก และต่อมาก็จะเข้าร่างทรงของสมาชิกคนอื่น ๆ ในตระกูล

 

การฟ้อนรำและการบูชาผี: หลังจากผีเข้าทรง ร่างทรงจะลุกขึ้นเลือกเสื้อผ้าและเครื่องแต่งกายที่ชอบและสวมทับลงไป แล้วเริ่มการฟ้อนรำเพื่อสังเวยผี การฟ้อนรำนี้จะประกอบไปด้วยการบรรเลงดนตรีพื้นเมืองล้านนา เช่น ปี่พาทย์ ซึ่งมีจังหวะที่คึกคักและเร้าใจ โดยร่างทรงจะฟ้อนรำอย่างสนุกสนานและสมจริง บางครั้งจะมีการร้อง "ฮิ้ว ๆ" ประกอบการฟ้อนรำเพื่อเพิ่มความตื่นเต้น ร่างทรงส่วนใหญ่จะเป็นผู้หญิงที่มีอายุต่างกัน ตั้งแต่เด็กสาวรุ่นไปจนถึงคนแก่อายุหลายสิบปี หากเป็นผู้ชาย จะมีการฟ้อนดาบประกอบพิธี การฟ้อนรำจะดำเนินไปตลอดทั้งวัน โดยจะมีการหยุดพักเพื่อถวายอาหารให้ผีและรับประทานอาหารร่วมกันในช่วงเที่ยง

 

พิธีการส่งผี: เมื่อฟ้อนรำมาตลอดทั้งวัน พิธีจะสิ้นสุดด้วยการส่งผี ซึ่งเป็นขั้นตอนสุดท้ายของพิธีกรรม จังหวะดนตรีปี่พาทย์จะช้าลงและหยุดบรรเลง ร่างทรงจะเดินไปที่หอผีและขับจ๊อยซอเป็นกลอนสดเสียงโหยหวน มีการนำขันดอกไม้ธูปเทียนและอาวุธ เช่น ดาบ มาฟ้อนเป็นจังหวะเนิบนาบอ่อนช้อย ก่อนผีจะออก ร่างทรงจะรับขันข้าวตอกดอกไม้ เมื่อเสร็จสิ้นพิธี ผีจะล้มฟุบลงกับพื้น ซึ่งหมายความว่าผีได้ออกจากร่างทรงแล้ว

 

ม้าขี่ (ร่างทรง): ร่างทรงหรือ "ม้าขี่" เป็นบุคคลที่ทำหน้าที่เป็นสื่อกลางในการเชิญผีบรรพบุรุษเข้าร่าง ม้าขี่ส่วนใหญ่จะเป็นผู้หญิง หน้าที่นี้เป็นหน้าที่ประจำในแต่ละตระกูล และหากต้องการเปลี่ยนม้าขี่ จะต้องขออนุญาตจากผีเสียก่อน ไม่สามารถเปลี่ยนได้โดยพลการ

 

ควาญ: ควาญเป็นผู้มีหน้าที่ปรนนิบัติผี โดยทำหน้าที่จัดหาอาหารและเครื่องดื่มให้กับผี รวมถึงการเตรียมสิ่งของที่ผีต้องการระหว่างพิธีกรรม ควาญมักเป็นผู้ที่มีความใกล้ชิดกับร่างทรงและมีประสบการณ์ในการประกอบพิธี

 

กำลัง: ลูกหลานในตระกูลหรือกลุ่มญาติพี่น้องที่มีหน้าที่ช่วยเหลือในการจัดเตรียมสถานที่และอุปกรณ์ต่าง ๆ สำหรับพิธี พวกเขาจะเป็นผู้สนับสนุนและจัดการเรื่องต่าง ๆ ในระหว่างพิธีกรรม รวมถึงการช่วยเหลือในการฟ้อนรำ

 

การสืบทอดและอนุรักษ์: ปัจจุบัน ประเพณีฟ้อนผีมด-ผีเม็งยังคงได้รับการอนุรักษ์และสืบทอดผ่านทางครอบครัวและชุมชน โดยมีการจัดงานประเพณีนี้เป็นประจำทุกปี นอกจากนี้ ยังมีการสนับสนุนจากมูลนิธิและหน่วยงานวัฒนธรรมในการส่งเสริมให้เยาวชนได้มีส่วนร่วมในการสืบทอดประเพณีนี้ อย่างไรก็ตาม การเปลี่ยนแปลงในวิถีชีวิตสมัยใหม่และการเปลี่ยนแปลงของสังคมทำให้บางส่วนของประเพณีนี้ต้องปรับตัวเพื่อให้เข้ากับยุคสมัย เช่น การใช้สื่อดิจิทัลในการเผยแพร่และบันทึกพิธีกรรม

 

ประเพณีฟ้อนผีมด-ผีเม็งยังคงเป็นที่น่าสนใจในด้านวัฒนธรรมและการท่องเที่ยว โดยมีการจัดงานแสดงฟ้อนผีมด-ผีเม็งเป็นส่วนหนึ่งของกิจกรรมท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมในภาคเหนือของประเทศไทย การส่งเสริมการท่องเที่ยวในเชิงวัฒนธรรมนี้ช่วยเสริมสร้างรายได้ให้กับชุมชนและรักษาความมีชีวิตชีวาของประเพณีนี้ให้คงอยู่ต่อไป

 

ความสำคัญของประเพณีฟ้อนผีมด-ผีเม็ง: ประเพณีฟ้อนผีมด-ผีเม็งเป็นประเพณีที่สะท้อนถึงความเคารพและความผูกพันต่อผีบรรพบุรุษ ซึ่งมีบทบาทสำคัญในการสร้างความสามัคคีและความสัมพันธ์ที่แน่นแฟ้นในสายตระกูลและชุมชน การสืบทอดและการพัฒนา: การรักษาและสืบทอดประเพณีฟ้อนผีมด-ผีเม็งให้คงอยู่และปรับตัวให้สอดคล้องกับการเปลี่ยนแปลงของสังคมเป็นสิ่งสำคัญที่จะช่วยให้ประเพณีนี้ยังคงเป็นส่วนหนึ่งของวัฒนธรรมล้านนาต่อไปในอนาคต การศึกษาและเผยแพร่ความรู้เกี่ยวกับประเพณีนี้จะช่วยเพิ่มความเข้าใจและการยอมรับในคุณค่าทางวัฒนธรรมที่ยังคงมีอยู่ในประเพณีฟ้อนผีมด-ผีเม็ง