กรมการรักษาดินแดน

กรมการรักษาดินแดน แต่เดิมชื่อว่ากรมทหารมหาดเล็กรักษาพระองค์ พื้นที่เดิมเป็นที่ตั้งของวังสนามชัย วังที่ 3 โดยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ซึ่งให้แบ่งพื้นที่วังสนามชัยวังที่ 2 มาสร้างวังนี้เพื่อพระราชทานแด่กรมหมื่นอดุลยลักษณ์สมบัติ ซึ่งพระนามเดิมว่าพระองค์เจ้าชายอุไร พระราชโอรสองค์ที่ 29 ในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวกับเจ้าจอมมารดาเขียว ทรงเป็นต้นราชสกุลอุไรพงศ์ ณ อยุธยา พระองค์เสด็จประทับ ณ วังแห่งนี้ จนกระทั่งปี พ.ศ. 2411 จึงได้ย้ายไปประทับที่วังถนนน้าพระลานวังตะวันตก

 

โดยวังนี้จึงกลายเป็นที่ประทับของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม พระนามเดิมพระองค์เจ้าชายทองกองก้อนใหญ่ ซึ่งเป็นพระราชโอรสองค์ที่ 25 ในพระบามสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว กับเจ้าจอมมารดาสังวาลย์ ทรงเป็นต้นราชสกุลทองใหญ่ ณ อยุธยา โดยต่อมาพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพรกรุณาโปรดเกล้าซื้อที่ดินวังนี้เพื่อสร้างอาคารราชวัลลภขึ้นในปี พ.ศ. 2466 ใช้เป็นที่ทำการของทหารราชวัลลภ ต่อมาในปี พ.ศ. 2499 รัฐบาลได้ย้ายกรมรักษาดินแดนจากมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์มาอยู่ที่อาคารแห่งนี้

 

ลักษณะทางสถาปัตยกรรมที่สำคัญ อาคารกรมรักษาดินแดนมีความยาวขนานกับถนนเจริญกรุง โดยด้านหน้าอาคารอยู่ระหว่างถนนมหาไชยบรรจบกันถนนเจริญกรุง เป็นอาคาร 2 ชั้น เฉพาะบริเวณที่เป็นมุขกลางเท่านั้นที่ก่อเป็นอาคาร 3 ชั้น บริเวณหน้ามุขชั้นที่ 2 จะประดับด้วยประติมากรรมนูนต่ำเขียนสีเป็นตราประจำรัชกาลที่ 5 ต่ำลงมาจารึกปีที่สร้างอาคารราชวัลลภคือ พ.ศ 2466 แต่ตัวอาคารรองรับด้วยเสากลมใหญ่จำนวน 8 ต้น

 

โดยจะตกแต่งด้วยรูปแบบทางสถาปัตยกรรมแบบไอโอนิคของกรีก ฐานเสาเป็นทรงสี่เหลี่ยม ตัวเสาสลักเป็นร่องลึกไปตามแนวดิ่ง โดยบริเวณเสาตกแต่งเป็นลวดลายขดรูปก้นหอย ซึ่งวางในแนวตั้งยันรับกับกันสาดและมีหูช้างขดเป็นก้นหอยยันระหว่างกันสาดกับหลังคา กรอบบนของหน้าต่างตกแต่งเป็นซุ้มโค้งและซุ้มเส้นตรงสลับกัน ด้านผนังตอนบนใต้หลังคาติดกระจกและประดับลวดลายปูนปั้นเป็นแนวยาว บริเวณหน้าบันหลังคาเป็นลวดลายแบบกรีกโรมัน โดยเดิมมุงหลังคาด้วยกระเบื้องว่าวแต่เมื่อมีการบูรณะอาคารในปี พ.ศ. 2510 ได้เปลี่ยนเป็นกระเบื้องลอนคู่